Ciklične promjene na endometrijumu
endometrij u prvoj fazi menstruacionog ciklusa, u vrijeme sazrevanja jajne ćelije, prvenstveno u DeGrafovom, a u manjoj meri i u ostalim folikulima koji sazrevaju, zapravo u njihovim zrnastim i teka ćelijama, pod uticajem najpre FSH a kasnije pod zajedničkim uticajem FSH i LH, luči se hormon ženstvenosti estradiol, koji se nakuplja u folikulinskoj tečnosti i kao ostali produkti endokrinih žlezda direktno dospeva u krvotok žene.
Pod dejstvom estradiol a u pubertetu dolazi do bitnih promena u organizmu žene, njenoj psihi i njenim polnim organima. Estradiol deluje na razvoj dojki, uterusa i vagine. Izlučen u manjim količinama podstiče, a u većim količinama estradiol inhibira sekreciju FSH.
Pod uticajem estradiola i progesterona, na sluzokoži uterusa mogu se razlikovati sledeće faze:
* faza proliferacije ili bujanja sluzokože,
* faza sekrecije,
* faza menstruacije ili faza deskvamacije površinskog funkcionalnog sloja
* faza regeneracije materične sluzokože.
Estradiol, još od početka menstruacije, počinje da iz zaostalih ostrvaca bazalnog sloja obnavlja deskvamisanu sluzokožu uterusa, a po prestanku menstruacije dovodi do bujanja, odnosno proliferacije obnovljene sluzokože. Neposredno po prestanku menstruacije sluznica uterusa u potpunosti je obnovljena.
U toj takozvanoj postmenstruacionoj fazi debljina endometrijuma iznosi svega l do 2 mm.
* Površni epitel, kao i epitel materičnih žlezda čine kuboidne ćelije.
* Žlezde endometrijuma su prave, uske, plitke, a stroma je zbijena i čvrsta.
Uskoro ovaj postmenstruacioni epitel nastavlja da proliferiše, odnosno da raste i da zadebljava. Zato se ova faza naziva fazom proliferacije.
Faza proliferacije
U toku ove faze:
* ćelije površinskog epitela postaju cilindrične, a
* žlezde endometrijuma su sve duže, ali i dalje su cevaste i prave. Ćelijska jedra su bazalno postavljena i vretenastog su oblika.
* Spiralne arterije u stromi su malobrojne i relativno su prave, a sama
* stroma još uvek je čvrsta, gusta, zbijena.
Faza proliferacije ne traje jednako kod svake žene. Njeno trajanje zavisi od dužine menstruacionog ciklusa. U ciklusu od 28 dana, njeno trajanje je oko 14 dana. Kod ciklusa kraćih ili dužih od tog vremena i faza proliferacije je u odgovarajućoj meri kraća, odnosno duža, pošto je faza sekrecije u priličnoj meri konstantnog trajanja bez obzira na dužinu ciklusa.
Neposredno prije ovulacije počinje, a u drugoj polovini menstruacionog ciklusa u hipofizi nastavlja da se luči luteinizirajući hormon, koji posle ovulacije dovodi do stvaranja žutog tela. Od momenta stvaranja žutog tela, u njemu, pod dejstvom luteotropnog hormona prednjeg režnja hipofize, počinje produkcija hormona progesterona, koji na sluzokoži uterusa izaziva decidualne promjene i priprema je za prijem oplođenog jajeta. To označava početak faze sekrecije.
Faza sekrecije
Na početku sekrecione faze
* sluznica uterusa još malo zadebljava,
* njene dotle cevaste žlezde postaju vijugave, njihovi dotle okrugli lumeni postaju široki i nepravilni, izreckanih ivica, koje podsećaju na zupce testere i ispunjeni su otpalim ćelijama, bogatim glikogenom. Unutrašnja površina materičnih žlezda je izreckana, ćelije izdužene, sa jedrima najpre apikalno postavljenim i apikalnim krajem bogatim vakuolama, sluzi i glikogenom.
* Vezivno tkivo je rastresito, edematozno, ćelije u njemu mnogo ugaone, krupnije, svetlije.
* Spiralne arterije u stromi postaju izuvijane, a njihov broj se povećava.
Ako dođe do oplođenja i nidacije, oplođena jajna ćelija razvija se u decidualnoj sluzokoži uterusa i od nje postaje začetak (embrion), ali ako oplođenje izostane, u drugoj polovini sekrecione faze žuto telo atrofiše, što ima za posledicu nagao pad produkcije progesterona. U to vrijeme na endometrijumu razlikuju se tri sloja:
* površinski (stratum compactum), vide se široke plaže krupnih ćelija strome sa uskim apikalnim krajevima žlezda,
* srednji (stratum spongiosum) sačinjavaju prošireni, izuvijani lumeni žlezda, sa oskudnom stromom između njih
* duboki (stratum basale) – čine dna žlezda endometrijuma oslonjena na miometrijum i čvrsto zbijena stroma koja opkoljava žlezde
Stratum compactum i stratum spongiozum čine funkcionalni sloj endometrijuma koji učestvuje u menstruacionom ciklusu.
U isto vrijeme, pri kraju sekrecione faze, zajedno sa padom nivoa progesterona nastavlja se i pad vrednosti estrogena u organizmu žene. Tako počinje treća faza endometrijalnog ciklusa, tj. faza menstruacije.
Faza menstruacije
– Neposredno prije pojave menstruacije u tzv. premenstrualnoj fazi zbog pada vrednosti oba ovarijalna hormona na endometrijumu nastaju degenerativne promjene koje karakteriše masivna infiltracija polimorfonukleamih i mononukleamih leukocita, što donekle daje sliku jednog pseudozapaljivog procesa.
Tada nastaje vazokonstrikcija spiralnih arteriola sluzokože uterusa i nekroza njihovog zida. Čim se nekroza odigra, nagla hiperemija arteriola stvaranjem ograničenih krvnih podliva podiže njihove distalne nekrotične krajeve sa funkcionalnim slojem sluzokože uterusa, koji postepeno deskvamiše.
Sve je to praćeno krvarenjem iz otvorenih, prekinutih, krvnih sudova i istovremenim izbacivanjem sa izlivenom krvlju deskvamisane sluzokože uterusa. Tako se objašnjava nastajanje menstruacije.
Faza regeneracije
– Regeneracija materične sluzokože odigrava se istovremeno sa trećom
fazom. To se dešava na taj način što u toku menstruacije partije funkcionalnog sloja sluzokože na pojedinim mjestima otpadaju, dok se na drugim, gdje su ranije otpale, obnavljaju iz dubokih žlezda bazalnog sloja, tako da je po prestanku menstruacije cijela unutrašnja površina uterusa pokrivena tankim funkcionalnim slojem endometrijuma.
U početku u vrijeme puberteta, dok još nije u organizmu devojčice uspostavljena hormonska ravnoteža, menstruacioni ciklusi ne moraju biti uredni, niti u svakom ciklusu mora doći do ovulacije. Tada se često viđaju tzv. anovulacioni ciklusi. Kasnije, u generativnoj periodi, kada je rad endokrinih žlezda potpuno usklađen, sem kod izvjesnih oblika neplodnosti žene, takvi ciklusi su vrlo retki, da bi u vrijeme klimakterijuma, kada se u organizmu žene ponovo remeti hormonska ravnoteža, prije definitivnog prestanka menstrualnih krvarenja ponovo učestali. Postoji čitav niz testova kojima se ustanovljava da li se u jednom ciklusu dešava ovulacija ili do nje ne dolazi. Testovi ovulacije koriste se prvenstveno u ispitivanju steriliteta, ali isto tako i u nastojanju da se spreči neželjeno začeće.
Cervikalni ciklus. – Cervikalni ciklus označava promjene koje se svakog meseca pod dejstvom ovarijalnih hormona dešavaju na ovom organu kod polno zrele žene. U ranoj preovulacionoj i kasnoj postovulacionoj fazi cervikalnog ciklusa cervikalna sluz je mutna, gusta, želatinozna i neelastična i skoro potpuno zatvara cervikalni kanal, što otežava ushodno prodiranje spermatozoida. Stanje se, međutim, bitno menja u kasnoj preovulacionoj fazi na 3 do 4 dana prije ovulacije. U to vrijeme, pod delovanjem estrogenih hormona jajnika, cervikalne žlezde pojačavaju lučenje a sluz se i kvalitativno menja: postaje bistra, providna i veoma rastegljiva. Kap sluzi može se štapićem razvući u tanku nit i do 10 cm dužine. Kroz tako tečnu sluz spermatozoidi lako prodiru u materičnu duplju.
Ako se načini razmaz sluzi na staklenoj pločici, sasušena sluz kristalizuje u vidu paprati (Femtest). U to vrijeme ciklusa (3 do 4 dana prije ovulacije) cervikalni kanal je otvoren, a njegovo spoljno ušće zjapi. Pomenute promjene kvaliteta cervikalne sluzi, cerviksa i cervikalnog kanala, koje se dešavaju neposredno prije ovulacije, omogućavaju ushodnu penetraciju spermatozoida i fertilizaciju.
Vaginalni ciklus. U vagini ćelije sluznica pod dejstvom steroidnih hormona podležu cikličnim promenama. Vaginalni epitel u tom pogledu je čak osetljiviji od endometrijuma. Estrogeni hormoni grade vaginalni epitel do površinskog sloja, a gestageni do intermedijarnog. U fazi delovanja estrogena deskvamišu se površinske ćelije, koje su velike, pljosnate, okruglog oblika, sa malim piknotičkim jedrom i citoplazmom koja nije smežurana i boji se eozinom crveno. U kasnoj proliferativnog fazi (prvoj fazi ciklusa), nekoliko dana pred ovulaciju, kada je koncentracija estrogena u krvi najveći, u brisu sa vaginalne sluzokože nalaze se brojne velike ćelije površinskog epitela koje leže izolovano, sa malim su jedrima i crveno obojene citoplazme.
Odnos ćelija sa smežuranim i ćelija sa mehurastim jedrom predstavlja kariopiknotički indeks. Visok indeks kariopiknoze, odnosno jasna prevalencija ćelija sa smežuranim nad ćelijama sa mehurastim jedrom, vidi se samo pri jakom delovanju estrogena u preovulatornoj fazi ovarijalnog ciklusa.
U sekretornoj, postovulacionoj fazi, pod dejstvom progesterona dolazi do masovne deskvamacije ćelija intermedijarnog sloja sluzokože. Ove ćelije su u grupama, sa mehurastim jedrima i bazofilnom citoplazmom čiji su rubovi presavijeni i po obliku nalikuju na čun, zbog čega se zovu čunaste ćelije. U to vrijeme kariopiknotski indeks veoma je nizak.
