Štitna žlezda – glandula thyreoidea je jedna od najvećih žlezda u telu, smeštena s prednje strane vrata. Važna je u regulaciji metabolizma, a takodjer utiče na rad drugih žlezda s unutarnjim izlučivanjem. Pod uticajem je hormona koji stimulira štitnu žlezdu tireotropina (TSH), a koji se stvara u pituitarnoj žlezdi u mozgu. Pod uticajem TSH dolazi do stvaranja hormona u štitnoj žlezdi: trijodtironina (T3) i tiroksina (T4). Osim tiroksina i trijodtironina koji utiču na ravnotežu metabolizma u telu, u štitnjači se stvara i hormon kalcitonin, odgovoran za metabolizam kalcijuma.
Povećano stvaranja hormona štitnjače, odnosno, pojačani rad štitne žlezde, nazivamo hipertireoza. Stanje je karakterizirano ubrzanim metabolizmom, gubljenjem na težini, ubrzanim radom srca, opadanjem kose, ponekad znojenjem, tremorom, pojačanim nemirom. Nije li lečenje odgovarajuće može se razviti za život opasno stanje, tireotoksična kriza.
Smanjenje stvaranja hormona štitnjače, odnosno, smanjeni rad štitne žlezde nazivamo hipotireoza. Javlja se pospanost, usporenost, anemija, bolesnici dobivaju na težini, remeti se metabolizam masnoća. Rad srca je usporen, a u težim slučajevima može doći i do oštećenja srčanog mišića. Najteži stadij naziva se miksedemom i zahteva intenzivno lečenje nadoknadom hormona. Može rezultirati mentalnim promenama.
Promene lučenja hormona posledica su pojačanog ili smanjenog lučenja hormona iz hipotalamusa koji utiču na stvaranje hormona u štitnjači, ali i funkcionalnog stanja štitne žlezde. Do poremećaja dolazi i u slučajevima autoimune bolesti štitnjače, Hashimotovog tireoditisa, u kojem se stvaraju antitela na pojedine sastojke u žlezdi. A često se autoimuna bolest štitnjače javlja vezano uz druge autoimune bolesti. Primer je učestala pojavnost u osoba sa šećernom bolesti, poglavito tipom 1.
U području štitne žlezde može doći do stvaranja čvorova. A čvorovi mogu biti benigni (takvih je 90%) i maligni. Bolest se s većom učestalošću javlja u žena. Do pojave karcinoma dolazi retko u odnosu na benigne čvorove, a javlja se unutar čvorova. Dijagnoza se postavlja punkcijom čvorova. Karcinom štitnjače bit će izlečen u visokom postotku. Čvorovi u štitnjači se otkrivaju putem ultrazvuka i punkcije štitnjače, pod kontrolom ultrazvuka. U dijagnostici često se koristi scintigrafija štitne žlezde primjenom radioaktivnog joda ili tehnecija. Prati se funkcija štitne žlezde prema distribuciji radioaktivne stvari. Područja pojačane apsorpcije nazivaju se toplim čvorovima i suspektna su za toksični adenom. Takvi čvorovi dovode do supresije rada ostatka žlezde. Utvrde li se scintigrafijom područja koja su inaktivna, govori se o hladnim čvorovima, a nalaz je suspektan na karcinom štitnjače.
U slučaju smanjenog stvaranja hormona, a uz trajnu stimulaciju dolazi do uvećanja štitnjače, pojave guše ili strume. Uzrokom može biti nedostatak joda potrebnog za sintezu hormona. Poznati su primeri endemske gušavosti vezano uz područja gde je hrana siromašna jodom.
Hipertireoza kao i hipotireoza zahteva dugotrajno lečenje u cilju nastanka eutireotskog stanja i uravnoteženja metabolizma. U lečenju hipotireoze vrši se supstitucija hormonima koji imitiraju normalu produkciju hormona štitne žlezde. Lečenje hipertireoze je složenije. U slučaju hipertireoze koriste se antitireoidni lijekovi, ponekad radioaktivni jod ili hirurško liječenje. U slučaju autoimune bolesti štitnjače često se tokom lečenja koriste, zavisno od razine hormona i tireostatici i supstitucija hormonima.
